Nguyễn Minh
Hồi Giáo Đại Cương
Dẫn
Hằng
ngày xem tin tức thế giới trên báo chí hay truyền hình, hẳn cụm từ
“khủng bố Hồi giáo” thường xuyên được lặp đi lặp lại trước mắt hay bên
tai ta. Cách đưa tin có phần phiến diện của các hãng truyền thông đã
khiến không ít người đi đến nhận định sai lầm là đánh đồng Hồi giáo và
khủng bố, đánh đồng Hồi giáo với sự xấu xa, lạc hậu, và chậm tiến. Đánh
đồng như thế liệu có công bằng chăng? Có nhất thiết rằng một quốc gia
Hồi giáo thì phải chậm tiến không? Nếu thế thì ngay cả Malaysia cũng là
một nước chậm tiến mất rồi. Có nhất thiết rằng Hồi giáo là gắn liền với
bạo lực không? Thế thì những cuộc thập tự chinh Cơ Đốc lẽ nào không phải
là bạo lực, lẽ nào các vụ thảm sát người Tin Lành thời Luther và Calvin
lại tốt đẹp hơn chăng?
Nếu như cứ lấy
những hành động của một thiểu số cực đoan mà bảo đấy là thực chất của đa
số thì chắc rằng trên đời này chẳng còn một đoàn thể nào có thể gọi là
tốt. Tôn giáo chân chính vốn không đạo nào xấu. Theo cách này hay cách
nọ, tất cả các đạo đều chung một mục tiêu lánh ác hướng thiện. Tôn chỉ
của Hồi giáo cũng chỉ hướng đến cái mục tiêu chung nhất ấy mà thôi.
Có
rất nhiều người cứ luôn khăng khăng khẳng định Hồi giáo là đạo nhảm,
nhưng hỏi nhảm như thế nào thì lại không trả lời được. Như thế thì chẳng
qua họ cũng chỉ nghe người ta nói rằng nhảm mà tin là nhảm thật, chứ sự
thể ra sao thì có được biết đâu? Vậy trước khi nhận xét về một sự vật
hiện tượng gì thì cứ hãy cất công tìm hiểu nó đã, như thế ắt là hơn.
Hiểu được rồi thì có thể tự mình rút ra kết luận, chứ chẳng phải dựa dẫm
vào kết luận của thiên hạ. Muốn biết lẽ thật về Hồi giáo thì chi bằng
xem qua vài nét lịch sử đại cương của tôn giáo ấy?
Nguồn Gốc Hồi Giáo
Trên
phương diện khoa học nhân văn, Hồi giáo là một tôn giáo ra đời vào thế
kỷ thứ 7 sau Công Nguyên, dựa trên những nền tảng có sẵn của Do Thái
giáo (Judaism) và Cơ Đốc giáo (Christianity). Đôi khi người ta cũng gọi
Hồi giáo là đạo Muhammad (Muhammadanism), theo tên của đức sáng tổ. Tuy nhiên, với những tín đồ Hồi giáo, đạo của họ là đạo thường hằng trong vũ trụ, do Thiên Chúa (hay Thượng Đế) tạo ra, và vì Thiên Chúa vốn
bất sinh bất diệt nên đạo của Ngài cũng bất sinh bất diệt; còn Muhammad
đơn thuần chỉ là một người “thuật nhi bất tác”, thuật lại cho mọi người
những mặc khải của Thiên Chúa mà thôi.
Trong quan niệm của các tín đồ, Hồi giáo không khởi sinh từ Muhammad. Với họ, con người đầu tiên do Thiên Chúa tạo ra, tức Adam, là tín đồ Hồi giáo đầu tiên, và ngay từ thuở hồng hoang, khắp đất trời đã
là một vương quốc Hồi giáo. Không chỉ người mà thôi, mà tất cả muông
thú, cỏ cây đều tuân theo Hồi giáo cả. Sở dĩ Adam và loài người được
kiến tạo là để thay mặt Thiên Chúa cai quản các loài thảo cầm ở nhân gian. Và vì đẳng cấp của loài người cao như thế, nên Thiên Chúa đã dùng chính hình mẫu của mình ban cho con người.
Đến đây thì vấn đề nảy sinh. Do mang hình mẫu của Thiên Chúa nên con người có được sự tự do ý chí. Sự tự do ý chí đôi khi dẫn đến những lầm lạc, lầm lạc dẫn đến rời bỏ Chúa,
và xa dần chánh đạo. Khi Adam, con người đầu tiên và cũng là nhà tiên
tri đầu tiên, lìa trần, con cháu ông, không còn ai chỉ bảo, càng lún sâu
vào con đường tối. Do thế mà Thiên Chúa lại
phải gửi xuống nhân gian những vị tiên tri mới để nhắc lại Thiên Đạo,
đưa loài người về đúng nẻo ngay. Trước Muhammad, đã có hằng trăm ngàn
tiên tri giảng lời mặc khải ở trần thế, trong đó có Noah, Abraham,
Moses, David và Jesus Christ. Tuy nhiên, một là do loài người u mê chưa
tỉnh ngộ, hai là do khả năng của các vị cổ tiên tri còn hạn chế, không
truyền đạt hết được lời Chúa, mà chính đạo vẫn bị bóp méo như thường. Rốt cuộc, đến thế kỷ thứ 7, Thiên Chúa quyết
định khải thị cho Muhammad, và biến ông trở thành vị tiên tri hoàn hảo
nhất trước nay, hơn hẳn những tiên tri tiền nhiệm. Do đó mà đạo của
Muhammad truyền bá cũng là hoàn hảo nhất, không thể bị bóp méo như trước
kia. Muhammad trở thành vị tiên tri cuối cùng, và bất cứ ai dám xưng
tiên tri sau Muhammad đều là kẻ tà giáo.
Như
đã thấy ở trên, Abraham, sáng tổ Do Thái Giáo, và Jesus Christ, sáng tổ
Cơ Đốc Giáo, đều có vị trí tiên tri trong Hồi giáo. Như vậy, Thiên Chúa mà
ba tôn giáo này thờ phượng chỉ là một. Nói về Hồi giáo, chúng ta vẫn
thường hay nhắc Thánh Allah, nhưng gọi như thế là sai, vì Allah trong
tiếng Arab mang nghĩa là Thiên Chúa. (Những tín đố Cơ Đốc người Arab khi cầu nguyện cũng gọi Đức Chúa Cha là Allah.). Thiên Chúa dĩ nhiên phải cao hơn Thánh, vả lại trong đạo Hồi chính thống hoàn toàn không có khái niệm Thánh. Người Do Thái Giáo và Thiên Chúa Giáo cũng được tín đồ Hồi Giáo tương đối coi trọng và gọi là Giáo Dân Thánh Thư (People of The Book). Kinh Thánh Cơ Đốc cũng là sách thiêng trong Hồi giáo, có điều người ta coi nó không đầy đủ và hoàn thiện như Koran.
Muhammad, Koran, Sunna, Và Hadith
Muhammad
sinh tại Mecca, bán đảo Arab, nay thuộc lãnh thổ Arabia Saudi. Ông là
một người mù chữ, trước khi nhận được mặc thị Thiên Chúa vào năm 40 tuổi thì tư chất cũng không có gì nổi trội hơn người. Những huấn dụ của Chúa được
truyền đạt đều đặn cho Muhammad cho đến ngày ông qua đời thông qua
thiên sứ Gabriel, và Muhammad theo đó rao giảng khắp quê hương Mecca. Bị
xua đuổi ở Mecca, Muhammad dời đến Medina và thành lập hội đoàn Hồi
giáo đầu tiên tại đây. Sau khi Muhammad mất năm 632, những lời giảng của
ông được tập hợp lại thành sách, tức là cuốn Thánh Điển Koran.
Tuy nhiên, những lời trong kinh Koran
dù sao cũng chỉ là lý thuyết, còn phần thực hành thì các tín đồ phải
noi theo cung cách sống của Tiên Tri Muhammad mà lấy đó làm gương. Những
câu nói, hành động hằng ngày của Muhammad được những giáo đồ thân cận
ghi lại trong các tiểu phẩm nhỏ gọi là Hadith, tương tự như cách các môn
sinh của Khổng Tử chép chuyện thầy trong tập Luận Ngữ. Tập hợp của các
Hadith ấy được gọi là Sunna. Koran và Sunna làm nên nền tảng của Hồi
Giáo, tầm quan trọng của chúng cũng như Vệ Đà Kinh (Vedas) và Áo Nghĩa Thư (Upanishads) đối với Bà La Môn giáo (Brahmanism) vậy.
Dù
được tôn vinh mặc lòng, địa vị của Muhammad vẫn chỉ là một tiên tri.
Nói theo ngôn ngữ Cơ Đốc giáo thì ông chỉ là một Ngôi Lời (The Word) của
Thiên Chúa, ngoài ra thì vẫn sống một đời sống của người thường, không hề và cũng không thể thực hiện phép lạ.
Nền Tảng Hồi Giáo
Trong
quan niệm Hồi giáo, không hề có sự phân biệt giữa tôn giáo và chính
trị, không có gì khác biệt giữa thể xác và linh hồn, tất cả hoà hợp làm
một nhất thể, và nhất thể ấy hoàn toàn quy phục dưới một Đấng Tối Cao
Toàn Năng. Trong những đạo giáo khác, có thể phân cách giữa đạo với đời,
nhưng ở Hồi Giáo thì điều này là bất khả. Người Hồi giáo sống trong đời
tức là sống trong đạo, ngay cái ăn, cái uống, cái nhấc tay nhấc chân,
nhất cử nhất động không có gì là ra khỏi Thiên Đạo, bởi vì ngoài bên
Thiên Đạo chỉ còn có tội lỗi và hư không. Nói cách khác, giáo lý Hồi
giáo đồng thời cũng đóng vai trò của pháp luật, và toàn bộ luật ấy được
áp dụng cho tất cả giáo dân. Đó chính là điểm khác biệt rất cơ bản giữa
Hồi giáo và các tôn giáo lớn khác như Phật giáo và Cơ Đốc giáo, vì ở hai
tôn giáo này, chỉ những vị tu hành mới phải tuân theo những giới luật
khắt khe nhất, còn giáo dân bình thường được tương đối “thả lỏng”.
Sở dĩ có sự khác biệt trên là do giáo dân đạo Hồi có thể trực tiếp câu thông cùng Thiên Chúa mà không phải thông qua bất kỳ trung gian nào, và tất cả giáo dân đều bình đẳng dưới Chúa.
Bản thân mỗi tín đồ Hồi giáo là một nhà tu, họ không cần đến linh mục
hay hoà thượng dẫn dắt, mà có thể tự thân tìm đến đấng tối cao. Ulama,
tức hàng chức sắc giáo sỹ Hồi giáo, chỉ làm công việc rao giảng lời
thánh, dạy những điều mình biết cho người chưa biết, chứ không mang
những trách nhiệm tâm linh như các linh mục hay hoà thượng, không đảm
trách các nghi lễ thiêng liêng như rửa tội, cầu siêu. Những gì thiêng
liêng đều thuộc về Thiên Chúa, Thiên Chúa không chia sẻ quyền năng cho tầng lớp trung gian nào.
Luật pháp của Thiên Chúa, tức Sharia, được ghi lại trong kinh Koran và các pho Sunna. Sharia quy định rất rõ 5 điều bổn phận và trách nhiệm của một giáo dân. 5 điều ấy thường được gọi là Ngũ-Trụ-Hồi (Five Pillars of Islam). Ngũ Trụ Hồi là:
1/ Xưng tụng đức tin: một người được coi là giáo dân khi và chỉ khi người ấy chịu xưng tụng câu “Không có chúa khác
nào ngoài Allah, và Muhammad là kẻ truyền tin của Người”. Khi mới sinh
ra, câu đầu tiên một đứa trẻ Hồi được nghe người thân nói là câu ấy, khi
già rồi chết đi, câu ấy cũng lại là lời cuối cùng bên tai.
2/
Cầu nguyện: 5 lần một ngày, vào lúc ban mai, trưa, chiều, hoàng hôn, và
tối, hướng về thánh địa Mecca để cầu nguyện. Giáo dân có thể cầu nguyện
ở bất cứ nơi đâu, nhưng buổi trưa ngày thứ sáu thì phải đến giáo đường,
vì đó là lễ trọng.
3/ Bố thí: Năng làm
việc phúc, giúp đỡ kẻ khó, mẹ góa con côi. Đúng theo quy tắc thì bất cứ
ai có khả năng về tài chính, mỗi năm phải bỏ ra ít nhất 2.5% tổng tài
sản (tài sản chứ không phải thu nhập) để bố thí.
4/
Nhịn ăn trong tháng Ramadan: Trong tháng Ramadan, tháng thứ 9 trong
lịch Hồi giáo, tín đồ phải tuyệt đối tránh chuyện tình dục, không ăn
không uống từ bình minh cho đến hoàng hôn mỗi ngày. Mục đích việc này là
để trai giới cho tâm hồn thanh tịnh mà tưởng niệm Thiên Chúa, lại cũng để hiểu thấu nỗi khổ đau của những kẻ nghèo đói lang thang không có cái ăn, từ đó mà biết thương người hơn.
5/
Hành hương về Mecca: Ít nhất một lần trong đời, người Hồi giáo phải
hành hương về Mecca, quê hương của Tiên Tri Muhammad, và là nơi tọa lạc
Kaba, Căn Nhà Của Chúa. Tương truyền Kaba được dựng lên bởi cổ tiên tri Abraham, bên trong có chứa viên huyền thạch thiêng liêng của Thiên Chúa.
Ngoài
Ngũ Trụ Hồi, đôi khi người ta cũng nói đến Jihad như một trụ cột thứ 6
của Hồi giáo. Jihad không phải Thánh Chiến như người ta vẫn hiểu một
cách sai lệch. Jihad là “đấu tranh vì đạo, vì lẽ phải”. Cuộc đấu tranh
ấy có thể diễn ra bên ngoài xã hội, hay trong chính nội tâm của một cá
nhân. Jihad bao hàm nghĩa Thánh Chiến, vì một khi đã đấu tranh thì có
thể dẫn tới chiến tranh, nhưng Thánh Chiến không đồng nghĩa với Jihad.
Vì
bản chất của nó là pháp luật, Sharia không chỉ nêu lên 5 bổn phận ở
trên, mà còn quy định rất rõ nhưng quy tắc trong việc tang lễ, kết hôn,
ly dị, và ẩm thực, vv và vv. Nói theo ngôn ngữ hiện đại thì Sharia mang
tính chất của…luật dân sự. Những quy định mọi người vẫn hay nghe nói đến
đó là cấm ăn thịt heo, cấm uống rượu và các đồ gây nghiện, cấm cho vay
lấy lãi, cấm trộm cắp bạo lực, cấm một đàn ông lấy quá bốn vợ,…. Cái
điều luật “một ông bốn bà” này đã đem lại nhiều chỉ trích cho Hồi giáo,
nhưng nếu đặt điều luật này vào bối cảnh lúc ra đời thì mới thấy là nó
mang rất nhiều tính tiến bộ. Thật vậy, bởi vì trước khi có luật ấy thì
đàn ông ở Arab, cũng giống như Trung Hoa, có quyền lấy…vô số vợ, bao
nhiêu tùy thích. Điều luật không những hạn chế số vợ xuống, mà còn răn
rằng nếu như không đối xử được công bằng với các vợ, và không chu toàn
được cho họ một đời sống sung túc thì một người đàn ông chỉ được lấy một
vợ mà thôi. Nếu người nào nghèo đói mà lại cứ lấy càn nhiều vợ, đem về
nuôi không nổi thì người vợ có quyền đi kiện. Hiện nay chúng ta thấy ít
người nam Hồi giáo nào dám lấy hơn một vợ dù luật cho phép, một là vì
nếp sống đã văn minh hơn, hai cũng là vì tài chính không dư dả nên không
dám đèo bòng vậy.
Những người chỉ trích Hồi giáo cũng hay nêu ra những vấn đề về mạng che mặt và sự cấm cung phụ nữ. Nhưng xét ra thì trong kinh Koran
hay Sunna không có điều nào quy định phụ nữ phải đeo mạng, chẳng qua
chỉ nhắc nhở họ nên ăn bận giản dị và mặc trang phục sao cho cho kín
ngực mà thôi. Tục đeo mạng là của phụ nữ xứ Ba Tư, người Hồi giáo bị ảnh
hưởng tục này khi họ xâm lấn Ba Tư, chứ thời Tiên Tri Muhammad thì chưa
có thế. Còn chuyện cấm cung thì cũng là sản phẩm của xã hội tiền Hồi,
chứ không phải do Hồi giáo quy định ra. Trong những nền văn hoá cổ ở Á
châu, cấm cung là chuyện thường tình.
Tóm lại, tuyệt đối tuân theo những lời răn Thiên Chúa đã
nêu trong Thánh Thư, làm lành tránh dữ, như thế tức là sống một đời đạo
hạnh. Cũng như các tôn giáo khác, Hồi giáo có một “hệ thống” để thưởng
thiện, phạt ác, thiện thì thăng thiên đàng, mà ác phải đọa địa ngục.
Những Hệ Phái Hồi Giáo- Sunnites and Shiites
Sau
cái chết không để lại di thư của Tiên Tri Muhammad, vấn đề ai sẽ kế vị
ông trên ở ngôi vị Caliph (thống lãnh giáo đoàn) trở nên nóng bỏng. Một
nhóm tín đồ ủng hộ bố vợ của Tiên Tri là Abu Bakr, nhóm khác lại tiến cử
Ali, cháu và cũng là con rể Muhammad. Cuối cùng thì nhóm của Abu Bakr
thắng, nhưng những xung đột giữa nhóm ủng hộ ông và phe Ali vẫn âm ỉ như
sóng ở đáy sông. Tuy Abu Bakr mất sớm chỉ sau 2 năm nắm quyền (634),
Ali vẫn bị đánh bại trong 2 cuộc “tranh cử” caliph liên tiếp sau đó,
trước Umar và Uthman. Ali trở thành Caliph sau khi Uthman chết, nhưng bị
dòng họ Umayyad, phe phái của Uthman, chống đối.
Sự
qua đời của Ali đánh dấu chấm hết cho một Hồi giáo thống nhất, vì sau
đó chiến tranh giành quyền lực đã diễn ra giữa các con trai ông, Hasan
và Husayn, và dòng họ Umayyad. Trong trận kịch chiến giữa hai phe tại
chiến trường Kabala (680), Husayn chết tại trận. Từ đó trở đi, mâu thuẫn
không thể hàn gắn được nữa, và Hồi giáo chính thức chia ra 2 hệ phái,
phái Shiites do các hậu duệ của Ali lãnh đạo, và phái chính thống
Sunnites.
Sở dĩ gọi Sunnites là
chính thống vì hệ phái này trung thành với những giáo lý nguyên thủy từ
thời Tiên Tri Muhammad, trong khi bên phái Shiites, giáo lý ấy được biến
đổi nhiều đi nhiều. Những người Sunnites theo đúng niềm tin rằng không
có tầng lớp trung gian giữa Chúa và
con chiên, không có các bậc Thánh. Caliph, thủ lãnh Hồi giáo Sunnites,
chỉ có thế quyền mà không có thần quyền. Việc giảng giải kinh Koran và Sunna, cũng như các chuyện đại sự, là do tập thể các chức sắc cùng quyết định, chứ Caliph không thể độc đoán.
Ngược
lại, người Shiites gọi thủ lãnh của mình là Imam và tôn sùng vị ấy như
một bậc Thánh. Imam là người toàn quyền quyết định vạn sự, là người duy
nhất có quyền biện giải kinh Koran,
một lời Imam nói ra là bất khả tư nghì. Tuy trên lý thuyết, Muhammad
vẫn là Tiên Tri ở địa vị cao nhất, nhưng trên thực tế, người Shiites coi
địa vị của Ali, vị Imam đầu tiên, có phần còn cao hơn. Với nhiều tín đồ
Shiites, Karbala, nơi Imam Husayn tử trận, là một thánh địa còn thiêng
liêng hơn cả Mecca.
Sau
khi một Imam chết đi, đôi khi lại xảy ra một vụ tranh giành quyền lực,
do đó mà từ Shiites Hồi giáo lại nảy sinh ra thêm những hệ phái nhỏ
khác. Hệ phái Shiites được coi là chính thống lưu truyền được đến đời
Imam thứ 12 là Muhammad al-Muntazar.
Vị Imam này có vai trò gần giống như Jesus Christ của Cơ Đốc giáo, ông
đột ngột mất tích vào thế kỷ thứ 9, và người ta lưu truyền rằng ông chỉ
trở lại nhân thế sau Ngày Phán Quyết (Judgement Day), lúc Thiên Chúa đã trừng phạt mọi tội lỗi và biến thế giới thành một vương quốc Hồi giáo tinh tuyền như xưa. Từ ngày al-Muntazar
ra đi cho đến nay, ngôi vị Imam để trống, những vị thủ lĩnh mới, tức
Ayatollah, chỉ là người tạm thời thay thế, và không có được quyền lực
cao như Imam.
Một điểm khác
biệt nữa giữa Shiites và Sunnites là ở chỗ thế giới quan Shiites có
phần bi quan hơn. Người Shiites đề cao hơn sự khổ hạnh và tử vì đạo. Vì
Imam Husayn đã tử vì đạo, do đó trở thành một truyền thống được đề cao
trong hệ phái này.
Sự Phát Triển Của Hồi Giáo
Một
thế kỷ sau ngày mất của Tiên Tri Muhammad, Hồi giáo đã được phổ biển
rộng khắp từ lưu vực sông Indus, Ấn Độ phương Đông cho đến Bắc Phi và
Tây Ban Nha phương Tây, theo chân sức mạnh quân sự của các vương triều
Arab. Ở vùng Đông Nam Á xa xôi, nơi vó ngựa xâm lăng Arab không vươn tới
nổi, Hồi giáo dần dần được du nhập qua những hoạt động buôn bán, giao
thương. Đế Quốc Ottoman, Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay, tiếp tục mở rộng tầm ảnh
hưởng đạo Hồi sang đến Đông Âu qua những cuộc xâm chiếm, trong khoảng
thời gian từ thế kỷ 14 tới thế kỷ 17. Từ Bắc Phi, Hồi giáo lại lan
truyền xuống Đông và Tây Phi, cạnh tranh mạnh mẽ với Cơ Đốc. Những người
Phi da đen bị bắt làm nô lệ đưa sang châu Mỹ lại góp phần truyền bá đạo
tại vùng đất mới. Theo làn sóng nhập cư thời hiện đại, hiện nay các
cộng đồng Hồi giáo có mặt khắp nơi trên thế giới, với dân số lên đến
trên một tỷ người. Số lượng tín đồ đạo Hồi chỉ đứng sau có Cơ Đốc.
Dĩ
nhiên, khi lan truyền đi khắp nơi, đôi khi Hồi giáo không còn được tinh
tuyền như cũ. Nó hấp thụ những bản sắc văn hoá bản địa, những tinh hoa
của tôn giáo bản địa, mà trở nên dị biệt với đạo gốc. Khi những dị biệt
quá lớn thì nó trở nên những tôn giáo mới, chẳng hạn như đạo Bahai ở
Trung Đông, và Shiksm ở Ấn Độ. Người Hồi giáo không còn coi những đạo ấy
là…Hồi một chút nào nữa. Trường hợp của đạo Huyền Hồi (Sufism) thì phức
tạp hơn. Trong khi nhiều tín đồ Hồi giáo vẫn bao dung đạo này, một số
khác lại công kích nó là tà giáo.
Đạo Huyền Hồi
Huyền
Hồi, tức là Hồi Giáo huyền hoặc. Trên phương diện triết lý thì Huyền
Hồi đối vói Hồi giáo cũng tương tự như Thiền Tông đối với đạo Phật.
Nhưng về hình thức, Huyền Hồi lại hàm chứa những nghi lễ thần bí kiểu
như Mật Tông. Huyền Hồi đáp ứng nhu cầu thăng hoa về tâm linh mà một Hồi
giáo nguyên thủy do quá nhập thế đã không cung cấp.
Sỡ
dĩ nói giáo lý Hồi nhập thế là vì nó chủ yếu chỉ đề cập đến những phạm
trù hình nhi hạ mà thiếu nhiều về hình nhi thượng học. Hồi giáo ra đời
chưa bao lâu thì một số tín đồ thức giả đã nhận thấy điều ấy, và quyết
định thổi thêm vào tôn giáo một chiều sâu. Những tín đồ này nhấn mạnh
vào những khía cạnh huyền bí trong cuộc đời Muhammad, đến những lần ông
rời bỏ giáo đoàn để thiền quán một mình, họ rút ra kết luận rằng quán
tưởng tâm linh mới là cứu cánh cho sự an lạc vĩnh hằng, và sở dĩ
Muhammad, hay Thiên Chúa thông qua Muhammad, chỉ chuyên chú dạy về lý lẽ hình nhi hạ chẳng qua là do thính chúng không đủ sức tiếp thu chân đế.
Từ
thế kỷ thứ 9 trở đi, Huyền Hồi ngày càng xa cách Hồi giáo nguyên thủy.
Do chú trọng về tâm linh, dĩ nhiên tín đồ Huyền Hồi đặt nhẹ vật chất và
chủ trương một đời sống khổ hạnh. Tuy nhiên, điểm khác biệt rõ nhất giữa
họ và các tín đồ chính thống thể hiện trong vấn đề cứu cánh. Tín đồ
chính thống sống đời đạo hạnh để về Thiên Đàng và được ở dưới chân Thiên Chúa, trong khi mục đích tối hậu của tín đồ Huyền Hội là hợp nhất cùng Chúa, tan biến linh hồn vào Chúa bao la. Để đạt đến cứu cánh có nhiều phương cách khác nhau, tín đồ Huyền Hồi thường tụ tập cộng tu, quán tưởng Thiên Chúa qua
việc niệm tên Ngài không ngơi nghỉ; rồi bằng những khúc nhạc và điệu vũ
thần bí kéo dài hàng giờ, họ tìm đến Đấng Toàn Năng. Họ tin rằng những
vũ nhạc ấy có năng lực siêu nhiên đưa bản thân lên một trạng thái thăng
hoa, câu thông cùng Thiên Chúa. Do quan điểm có thể câu thông cùng Thiên Chúa nên
trong Huyền Hồi mới nảy sinh khái niệm Thánh. Tuy tín đồ Huyền Hồi vẫn
chấp nhận giáo điều rằng Muhammad là Tiên Tri cuối cùng, họ vẫn tin mình
có thể đạt tới cảnh giới Thánh, một địa vị còn cao hơn…Tiên Tri. Một số
người còn đi xa hơn, như al-Hallaj (mất năm 922) khi khẳng định nếu bản thân đã hợp nhất cùng Chúa thì bản thân ấy cũng chính là Chúa. Đến đây thì triết lý của họ chẳng còn là Hồi nữa mà thành ra… Phật; Thiên Chúa mà họ đề cập lấy trong Phật giáo gọi là Pháp Thân, còn cá nhân hoà vào Thiên Chúa chính là Báo Thân. Một thiếu số Huyền Hồi khác nữa, lãnh đạo bởi Ibn al-Arabi (mất năm 1240) thì “biến” Thiên Chúa thành một dạng linh hồn vũ trụ kiểu như Brahman của Bà La Môn giáo. Theo thiểu số này thì Thiên Chúa bàng bạc khắp mọi nơi, có mặt trong vạn vật; một hòn đá, hay một ngọn cỏ, không gì không phải là Thiên Chúa. Lý luận như thế tức là họ đã đánh đồng Thiên Chúa cùng với Thiên Đạo, hay nói theo Cơ Đốc là đánh đồng Chúa Cha (God The Father) và Thánh Linh (Holy Spirit).
Như
đã trình bày ở trên, tín đồ Huyền Hồi thường sử dụng hình thức cộng tu,
từ cộng tu dẫn đến đời sống tu viện (monastery). Nên nhớ rằng Hồi giáo
chính thống không chấp nhận tu viện, nên sự thành lập viện lại càng đưa
Huyền Hồi ra xa gốc rễ. Cuộc sống trong tu viện tuy khắc khổ nhưng không
quá nghiêm cẩn như trong các nhà tu kín Cơ Đốc, vì trọng tâm Huyền Hồi
muốn nhấn là tình yêu. Huyền Hồi, không gì khác hơn, chính là đạo của
tình yêu.
Dĩ nhiên Hồi giáo chính thống cũng dạy người yêu kính Thiên Chúa,
nhưng không nhấn mạnh tình yêu bằng bổn phận và trách nhiệm. Giáo dân
chính thống được dạy phải thực hành Ngũ Trụ Hồi vì đó là bổn phận, nhưng
tín đồ Huyền Hồi thực hành nó chỉ vì tình yêu Thiên Chúa mà thôi. Giáo lý Huyền Hồi nhấn mạnh rằng tình yêu Chúa phải bao la vô hạn định, và nhất mực không được kèm theo lòng vị lợi hay một điều kiện nào. Rabia al-Adawiyya (mất năm 801), một bậc anh thư dòng Huyền Hồi, đã để lại những lời bất hủ như sau:
“Lạy Chúa
Nếu con thờ phượng Chúa chỉ vì sợ sa Địa Ngục, xin thiêu đốt con nơi Địa Ngục.
Nếu con thờ phượng Chúa chỉ vì mong được Thiên Đàng, xin đuổi con khỏi Thiên Đàng.
Nhưng Chúa ơi
Nếu con thờ phượng Chúa chỉ vì lòng yêu Chúa mà thôi, xin đừng lấy khỏi con vẻ mỹ hằng của Chúa”.
Thế Nào Là Fundamentalism
Sự
tiếp xúc Đông Tây trong thời kỳ thực dân đã dẫn đến nhiều phong trào
cải cách trong Hồi giáo. Những phong trào ấy đào thải những hủ tục trì
trệ, và tiếp thu vào đạo những tinh hoa văn hoá Tây phương. Kinh Koran
và Sunna được diễn dịch lại theo phong cách mới để theo cùng thời đại. Ở
nhiều quốc gia Hồi giáo, đặc biệt là Thổ Nhĩ Kỳ, từ khoảng đầu thế kỷ
20 trở đi, tôn giáo và chính trị dần dần trở thành hai lãnh vực riêng
biệt.
Sự thay đổi ấy cố nhiên
không làm hài lòng một bộ phận bảo thủ. Những người bảo thủ do thế mà
phát động “phản cải cách”, kêu gọi mọi người “về nguồn”, khôi phục lại
Hồi giáo tinh tuyền và bác bỏ đi những tư tưởng ngoại lai. Những phong
trào “Về nguồn” như vậy đang phổ biến trên thế giới ngày nay, và được
phương Tây gọi bằng cái tên “fundamentalism”, hoặc “Islamism”. Nếu chỉ
căn cứ vào nhật báo hằng ngày thì fundamentalism cũng đồng nghĩa với
khủng bố, nhưng trên thực tế thì không phải thế. Quả thật, cũng có những
nhóm người chủ trương “Về nguồn” bằng cách dùng bạo lực phá hoại thể
chế hiện tại, song phần đông chỉ hoạt động trong hoà bình.
Trong
những nhóm hoạt động hoà bình lại chia ra hai xu hướng. Xu hướng thứ
nhất là chống “Tây phương hoá và hiện đại hoá”. Những người theo xu
hướng này chẳng những chống phương Tây và còn chống mọi biểu hiện của
khoa học kỹ thuật do phương Tây đem lại, như TV, máy tính, vv…, coi đó
là những sản phẩm độc hại cần loại bỏ. Với họ, những thành tựu của văn
minh chỉ làm hư hỏng thêm con người. Dĩ nhiên, xu hướng kể trên mang
nhiều tính phản động.
Xu hướng thứ hai là
xu hướng chủ đạo, chỉ chống “Tây phương hoá”. Xu hướng này thì phổ biến
ở mọi nền văn hoá phương Đông, chứ không cứ gì văn hoá Hồi giáo. Những
người theo xu hướng hai một mặt tiếp nhận thành tựu khoa học phương Tây,
một mặt duy trì bản sắc dân tộc để không mất gốc. Một mặt họ thu hút
lấy những tinh hoa của nước ngoài, một mặt họ đấu tranh loại bỏ những hệ
quả xấu kèm theo, chẳng hạn như chủ nghĩa vật chất và lối sống thác
loạn. Như vậy có thể thấy Fundamentalism chân chính chẳng qua chỉ là
phong trào duy trì bản sắc đó thôi. Tuy những tổ chức như Al Qaeda cũng
giương cao ngọn cờ Fundamentalism, nhưng nó không thể đại diện cho
Fundamentalism, cũng như sự diệt chủng do Pol Pot gây ra trong thập niên
1970 không thể đại diện cho chủ nghĩa Marx.
Kết
Xin
nhắc lại, mục tiêu của tôn giáo có thể tóm gọn trong hai chữ hướng
thiện. Hồi giáo là một tôn giáo, nên tôn chỉ cũng không thể nằm ngoài
hai chữ này. Lược qua vài nét chính của Hồi giáo trong lịch sử 1400 năm,
ta càng thấy rõ điều ấy. Nếu có xét nét thì cũng chỉ có thể bảo rằng
đạo Hồi chỉ chú trọng phần thực dụng mà thiếu vắng cái cao siêu, nhưng
sự thiếu vắng ấy thì Huyền Hồi đã bổ sung rồi. Vả lại những cái gọi là
cao siêu kia có thực ích lợi cho nhân quần hay chăng thì hãy còn là điều
gây tranh cãi. Cũng có thể bảo Hồi giáo “duy ngã độc tôn”, tự cho mình
là thường đạo của vũ trụ, nhưng thử hỏi có tôn giáo nào lại không “duy
ngã” bao giờ? Trải qua thời gian, trong nội bộ Hồi giáo không khỏi xảy
ra những chia rẽ, xung đột, song như thế hãy còn là ít so với các đạo
khác. Một minh chứng là số hệ phái trong Hồi giáo hiện nay ít hơn rất
nhiều so với đạo Cơ Đốc.
Những hành động
khủng bố hiện nay quả tình gây tác động xấu đến thanh danh Hồi giáo,
nhưng những kẻ khủng bố chẳng qua cũng chỉ là nhân danh đạo mà làm xằng
đó thôi. Trong đạo phái nào lại không có những kẻ xấu giả danh, và tùy
lúc tùy thời mà những kẻ ấy có cơ lộng hành ít hay nhiều. Điều quan
trọng là ta phải biết tỉnh táo mà xét đoán, nhận ra đâu là “sâu” và đâu
là “canh” vậy.
Bibliography:
Eickelman, Dale F. & Piscatoni, J. 1996, Muslim Politics, New Jersey: Princeton University Press.
Ernst, Carl W. 1997, Sufism, Boston& London: Shambala.
Esposito, J.L.1995, The Islamic Threat: Myth or Reality?, New York: Oxford University Press.
Esposito, J.L.1998, Islam:The Straight Path, New York: Oxford University Press.
Hussain, J. 1999, Islamic Law and Society: An Introduction, Leichhardt, NSW Federation Press.
Manger, L.1999, Muslim Diversity: Local Islam in Global Contexts, London: Curzon.
Ruthven, M. 2000, Islam in The World, Penguin Books.
Stowasser, BF. 1984, Muslim Women, London: Croom Hel
Bài viết rất hay, cảm ơn tác giả
Trả lờiXóa