Hoàng Cầm

Mạc Đình

Hoàng Cầm

Giới thiệu: Hoàng Cầm sinh năm 1921 ở làng Lạc Thổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Hải Dương . Xét về tuổi thì ông thuộc về phái thanh niên, nhưng nếu xét về thành tích thì ông đáng được xếp vào hạng những văn sĩ đứng tuổi, đã có địa vị trong làng văn từ trước cuộc Thế giới chiến tranh thứ hai . Hoàng Cầm học Trung học ở Bắc Ninh, đỗ bằng Cao đẳng tiểu học năm 1937 và đỗ Tú tài năm 1940 . Nhưng ngay từ khi ômg mới học Đệ tứ, ông đã dịch cuốn Graziella của Lamartine sang tiếng Việt, lấy nhan đề là Hận Ngày Xanh . Ông được nhiều người ưa chuộng từ ngày ấy . Tiếp theo ông dịch cuốn Một nghìn lẽ một đêm, đăng trong Tạp chí Tân Dân . Hoàng Cầm cũng có viết một cuốn tiểu thuyết đầu tay nhan đề là Thôi Mọng, nhưng nghệ thuật chính của Hoàng Cầm là viết kịch thơ . Cho đến ngày nay, Hoàng Cầm giữ địa vị cao nhất trong văn học Việt Nam về ngành kịch thơ, vì những vở kịch sau đây : Viễn Khách , tả một câu chuyện về đời Hồ Quý Ly, đăng trong Tiểu thuyết Thứ Bẩy, với bút hiệu là Hoa-Thu . Kiều Loan , tả một câu chuyện đời Tây Sơn . Lên Đường , nói về thanh niên thờ Nhật chiếm đóng . Sau ngày toàn quốc kháng chiến, Hoàng Cầm tham gia bộ đội và trở thành bạn thân của Trần Dần, Lê Đạt . Ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản năm 1951, và chịu ảnh hưởng của tư tưởng Mác Xít về nghệ thuật, ông từ bỏ lối viết kịch thơ . Trong một buổi lễ ở Việt Bắc, trước sự hiện diện của đông đủ anh em văn nghệ sĩ, ông đã lên án những tác phẩm cũ của ông bằng cách " thắt cổ " mấy bản kịch thơ do ông viết, buộc thòng lọng vào môt. sợi giây và treo lên cành cây . Lúc bấy giờ ông hoàn toàn tin theo Cộng sản và quyết tâm " lôt. xác " để " theo kịp đà tiến của xã hội hiện thực chủ nghĩa " trong văn chương . Nhưng từ năm 1953, sau khi ông được đi " tham quan " (đi dự nh+ng không được tham gia ý kiến " Cải Cách Ruộng Đất ", ông nhận thấy ra thực chất của chế độ Cộng sản . Từ ngày ấy Hoàng Cầm trở lại con người cũ và viết kịch thơ như ngày xưa . Năm 1956 Hoàng Cầm hoạt động tích cực trong nhóm Nhân Văn Giai Phẩm và được anh em gọi đùa là " con ngựa chiến ". Ông có viết nhiều bài trong Nhân Văn để bút chiến với phe Đảng, nhưng về thơ chỉ có hai bài đặc sắc nhất mà chúng tôi trích sau đây để giới thiệu nghệ thuật làm thơ của ông . Một bài đăng trong Giai Phẩm mùa Thu, nhan đề " Em bé lên sáu tuổi " tố cáo việc cộng sản bao vây những gia đình địa chủ để bắt con cái phải chết hết và một bài đăng trong báo Văn là một đoạn kịch thơ, nhan đề là " Tiếng hát " trong đó ông dùng lời Trương Chi để kêu gọi nhân dân hãy nổi dậy đấu tranh chống Đảng . Trường hợp của Hoàng Cầm chứng tỏ rằng một người có tâm hồn nghệ sĩ và thành thật yêu chuộng tự do không thể nào hòa mình được với chế độ Cộng sản . EM Bé LÊN SáU TUổI Trích Giai Phẩm mùa Thu I Em bé lên sáu tuổi Lủi thủi tìm miếng ăn Bố : cường hào nợ máu (1) Mẹ bỏ con lay lắt Đi tuột vào trong Nam Từ khi lọt lòng mẹ Ăn sữa, ngủ giường êm áo hoa lót áo mềm Nào biết mình sung sướng Ngọn sóng đang trào lên AI nghĩ thân bèo bọt Nhưng người với con người Vẫn sẵn lòng thương xót Có cụ già đói khổ Lập cập đi mò cua ; Bố mẹ nó không còn Đứa trẻ nay gầy còm Bỗng thương tình côi cút Cụ nhường cho miếng cơm Chân tay như cái que Bụng phình lại ngẳng cổ Mắt tròn đỏ hoe hoe Đo nhìn đời bỡ ngỡ : " Lạy bà xin bát cháo Cháu miếng cơm, thầy ơi ! " ì Có một chị cán bộ Đang phát động thôn ngoài Chợt nhìn ra phía ngõ Nghe tiếng kêu lạc loài . Chị rùng mình nhớ lại Năm đói kém từ lâu Chị mới năm tuổi đầu Liếm lá khoai giữa chợ Chạy vùng ra phía ngõ Dắt em bé vào nhà Nắm cơm dành chiều qua Bẻ cho em một nửa . Chị bần cố nông cốt cán (2) ứa nước mắt quay đi : -- " Nó là con địa-chủ Bé bỏng đã biết gì Hôm em cho bát cháo Chịu ba ngày hỏi truy " (3) Chị đội (4) bỗng lùi lại Nhìn đưá bé mồ côi Cố tìm vết thù địch Chỉ thấy một con người Em bé đã ăn no Nằm lăn ra đất ngủ Chị nghĩ : " sau lấy chồng Sinh con hồng bụ sữa " . ìI Chị phải đình công tác Vì câu chuyện trên kia Buồng tối lạnh đêm khuya Thắp đèn lên kiểm thảo Do cái lưỡi không xương Nên nhiều đường lắt léo Do con mắt bé tẻo Chẳng nhìn xa chân trời Do bộ óc chây lười Chỉ một màu sắt rỉ, Đã lâu năm ngủ kỹ Trên trang sách im lìm Do mấy con người máy Đầy gân thiếu trái tim IV Nào " liên quan (5) phản động " " Mất cảnh giác lập trường " Mấy đêm khóc ròng rã Ngọn đèn soi tù mù Lòng vặn lòng câu hỏi : " Sao thương con kẻ thù ? Giá ghét được đứa bé Lòng thảnh thơi bao nhiêu !" HOàNG CầM Chú giải : (1) Trả nợ máu : bị xử tử (2) Cốt cán : nông dân được Đảng tín nhiệm (chưa phải là Đảng viên) (3) Hỏi truy : tra khảo (4) Chị đội : Cán bộ phụ nữ trong đội Cải Cách ruộng đất . (5) Liên quan : có liên hệ với địa chủ Trích 2 đoạn trong hồi thứ nhất vở kịch thơ dài Tiếng hát Trương Chi NHÂN VậT : (trong 2 đoạn này ) : Mỵ NƯƠNG HồNG HOA, nữ tỳ TIếNG HáT TRƯƠNG CHI Cảnh . --- Một gian phòng trong lầu Tây nhìn ra sông . Mở màn - Một buổi sớm mùa Xuân -- Tiếng nhạc phía trong văng vẳng -- Sân khấu vắng một lát rồi Hồng Hoa rón rén bước ra, tay cầm một bông hoa đỏ, ngắm một lát rồi bỏ vào siêu thuốc . Lớp I HồNG HOA -- TIếNG HáT HồNG HOA -- Tiếc quá ! Những bông hoa đẹp nhất Ngắt cụt đi làm thang thuốc ! Lạ đời ! Gạn lọc hết tinh hoa trong trời đất Đã chắc đâu cứu vãn đưọc lòng người ( nhìn vào trong ) Công nương chừng vẫn ngủ Ba ngày chẳng nói năng Tám thày lang chạy chữa Bệnh mỗi ngày mỗi tăng Bệnh một đàng, các cụ chữa một nẻo Khuôn mặt công nương ngày một héo Thày lang dốt nát chỉ nói mò Bốc thang thuốc nào cũng thật to Người bệnh uống vào, mặt nhăn nhó Thừa-tướng lập nghiêm, cấm không nhổ Nuốt ực đắng cay vào trong người Nẫu ruột nẫu gan vì lửa bỏng dầu sôi ... (Tiếng hát Trương Chi bên ngoài vẳng lên) TIếNG HáT -- Hò khoan, núi thẳm sông sâu Đi cùng thiên hạ chẳng đâu biết mình ... HồNG HOA -- ồ ! tiếng hát ... (Hồng Hoa hé rèm nghe ngóng) TIếNG HáT -- Ta khao khát phương trời đỏ rực bình minh Đến khi trời mọc, ta vẫn lênh đênh giữa dòng Đến đâu bờ bến không cùng Thuyền đi vô tận, ai hiểu lòng ta đâu ? HồNG HOA -- Tiếng hát chín mười đêm im vắng Nay lại về vỗ mạnh bên lầu Nhìn xuống sông kia, nào có ai đâu ? Phẳng lặng trường giang trắng xóa ... Kể từ tiếng hát bốc cao Đời ở lầu Tây thay đổi cả Công nương ốm ròng rã Đêm đêm nghe bão nổi quanh giường Riêng mình tôi hầu hạ Cũng thấy như tòa lầu xiêu đổ Trong đêm dài tăm tối, thê lương Thừa-tướng luôn chau mày giận dữ Đàn ca tắt rụi bốn chân tường Vườn Xuân đã tàn hoa nụ Con chim trong lồng sõa cánh chết đêm qua ... Còn tôi ? ... ở ầu công nương từ lên mười tuổi Mắt quen nhìn nhung luạ gấm hoa Nay bỗng thấy buồn tênh, trơ trọi Nhớ làng xưa quê cũ mịt mù xa ... Tôi cũng muốn được bay theo tiếng hát Trở về tìm nghĩa mẹ, tình cha . (nhìn vào trong) Kìa nếp chăn sóng sánh Lá màn lay -- Chừng công nương đã tỉnh . Bát thuốc này cay đắng lắm, đổ đi thôi . Vì cứ trông người bệnh nuốt từng hơi , Mặt nhăn nhó, tôi chẳng còn muốn sống ! (Hồng Hoa đổ bát thuốc vào chậu cây) TIếNG HáT -- Thuyền trôi , trôi mấy khúc sông, Ta đi xa bến biết lòng ai theo ... HồNG HOA -- (Mĩm cười) Biết lòng ai theo ! Lớp II HồNG HOA -- Mỵ NƯƠNG -- TIếNG HáT Mỵ NƯƠNG -- ở phía bên trong rèm lảo đảo bước ra, mặt xanh xao tóc xõa . Hồng Hoa ơi ! Em hãy tìm về đây tiếng hát của người ... Lòng chị như lò than cháy đỏ Em hãy tìm về đây dòng sông đang trôi . HồNG HOA -- Chị đừng ra đây ! Gió sông lồng lộng ! Tiếng hát ngoài kia, đâu phải tiếng người ! Mỵ NƯƠNG -- Có một người hát vang lừng trên sông ... HồNG HOA -- Đó là lời than cây cỏ bốn phương trời .. Chị đừng nghe ... Càng nghe, càng nặng bệnh ! Mà ... lòng chị ra sao ? Thừa-tướng biết rồi . Mỵ NƯƠNG -- Phụ thân ta ? ... HồNG HOA -- Tướng công vừa truyền lệnh Khóa kín lấp cửa lầu, lấp cả dòng sông Để không còn tiếng hát ! HồNG HOA -- Lót áo đem về ! Chị nói dễ nghe ! Mỵ NƯƠNG -- Còn dòng sông, chị van em ! Đừng lấp ! Hãy khơi dòng nước uốn đến chân lầu Để thuyền của chàng dù xa xa tắp Cũng biết đường tìm đến buộc lòng nhau HồNG HOA -- ( tinh nghịch ) Chàng nào nhỉ ? à, công nương phạm tội ! Dám nói đến chàng ! -- Này, ở bên kia Thừa-tướng vẫn rình nghe sớm tối ... Mỵ NƯƠNG -- Không em ơi ! Chị thức giấc canh khuya Chỉ thấy mặt phụ thân hiền từ cúi xuống ... HồNG HOA -- ( nghiêm trang ) Người đã nghe ... Người biết chị say mê Người giận lắm ! ... Người sẽ xây kín cửa Thì còn đâu nữa những chiều Xuân Chị bước ra hiên, đất trời nghiêng ngửa Sáng bừng lên vì nhan sắc tuyệt trần ? Còn đâu nữa, những sớm mai nắng mọc Em đứng nhìn chân mây, tìm bóng khói quê hương ? Mỵ NƯƠNG -- Em đừng mách Tướng công -- này mớ tóc Rối như vò, chị gỡ biết bao xong Nước xanh mát, ngoài kia, em nhẹ bước Đưa chị ra chải tóc giữa dòng sông Tiếng hát nằm trên tay như giọt nước Chị uống hết mùa Xuân, mát rợi trong lòng HồNG HOA -- Công nương con quan Thừa-tướng Mười chín mùa Xuân khép cánh song Nữa bây giờ ốm lả trong phòng Gót chân công nương nhón trên nhung gấm Nhung gấm còn êm sước ngón son Thân quấn lụa the lung linh vàng ngọc Vàng ngọc lụa the còn sợ đau vai tròn . Mỵ NƯƠNG -- Không ! Từ khi tiếng hát lọt qua song Thì chân ngọc đã rơi tàn trên đá lạnh Thì lụa the nhung gấm bỗng kho ròn như lá chiều đông ... TIếNG HáT -- (lại văng vẳng) Nào người quả phụ trắng khăn tang Nào đứa em mồ côi khát sữa Nào ai sống nhục thác oan Nào ai tan lìa đôi lứa Nghe tiếng hát này nguôi dần nổi khổ Dòng sông như lụa quấn quanh người . Mỵ NƯƠNG -- (muốn xô ra ngoài) Còn tiếng hát ! Người sẽ không bỏ bến Người sẽ đến đây ! Em mở cửa, trời ơi ! HồNG HOA -- Chị đi đâu ? Cửa ngoài bằng đá tảng Tiếng hát đẩy được vào Vì đó là tiếng gọi của trời cao Của đất rộng, của quê hương tôi hửng nắng Nhưng còn chị ... Phận gái mỏng manh, tay mềm dùng dắng Hé làm sao cánh cửa khóa lâu đời ! Mỵ NƯƠNG -- ( gan góc ) Ta mở được, ta vượt qua tường đá Ta chạy ra sông ! -- Đi bốn phương trời Tìm tiếng hát ... ta đi cùng thiên hạ Tấm lòng chàng ... riêng ta biết mà thôi ... HồNG HOA -- Công nương lại sắp nói mê nói sảng Thôi, để em dìu bước chị vào phòng Mỵ NƯƠNG -- ( như mê ) Phòng nào đâu ! Ta chỉ có con sông Chàng đến kia rồi ! Em hãy trông Người đi trên mặt nước áo đúc màu da trời Mắt đọng ánh sao rơi Từng tiếng sóng trầm trầm Nâng gót chân rồn đến ... Ta gặp người đây ! Nghìn năm ước hẹn Em Hồng Hoa ! ... Đừng mách Tướng-công ! HồNG HOA -- Em ngỡ chị là người sung sướng nhất AI ngờ đâu, chị lại khổ hơn em Thôi, để em buông rèm Xóa màu xanh nước sông Chị đừng mơ ước nữa ! Mỵ NƯƠNG -- Ta nghe rõ tiếng chàng Lùa tóc này óng ả Từng sợi còn ngân vang Chàng ở ngoài sông lạnh lắm Lầu Tây này cũng giá băng Tay chàng lửa ấm áo xanh bừng nắng điểm trang HồNG HOA -- Làm gì có áo xanh ? Người ấy chắc là nón mê áo tải Tiều tụy thân hình Cũng như em khi còn mồ-côi bố mẹ Lìa quê, hành khất đến đây ... Mỵ NƯƠNG -- à , không ! áo tải nón mê càng đẹp Lòng chị thương, dệt gấm mặc cho người Cũng như em ngày nay ... à, không , chàng là hoàng tử Từ nước non xa lạ ghé qua đây Ta mời lại -- Chàng buộc thuyền, ở lại Chàng hát, ta so giây cung đàn giăng Ăn ở với nhau chẳng đếm bao năm Rồi người đón ta lên thuyền Trôi đi mãi, bến bờ xanh triền miên ( Mỵ Nương đánh đàn, bỗng giây đứt ) Em van chàng ! Em lạnh buốt bàn tay Sao người nỡ bỏ đi ? Gió nổi , thuyền nghiêng đắm Ai làm nên biệt ly ? ( đàn rơi ) Người chết rồi ! Tiếng hát cũng tan rồi Ai cứu được chàng ! Ai cứu được tôi ? ( Mỵ Nương ngã xuống ) HồNG HOA -- Em biết ngay mà ! Mê mê mộng mộng Bệnh càng tăng . Rồi Tướng-công quở mắng Tội thân em -- Ai cứu sống công nương ? Hồng Hoa đỡ Mỵ Nương vào trong . Sân khấu vắng . Một điệu đàn trầm đục . Ngoài xa ... một tiếng sáo tha thiết .